Pitágoras

Despois de tratar da Filosofía xónica, dimanada de Tales, e dos homes que se fixeron celebres nela, pasaremos agora a tratar da italiana, cuxo autor foi Pitágoras, fillo de Mnesarco, gravador de aneis, natural de Samos, como di Hermipo, ou ben foi tirreno, natural dunha illa que posuíron os atenienses botando dela aos tirrenos, segundo escribe Aristójeno. Algúns din que foi fillo de Mármaco; este, de Hupaso; este, de Eutifrón e este foino de Cleónimo, que é o que fuxiu de Filunte. Que Mármaco habitou en Samos, de onde Pitágoras chamouse Samio. Que pasando este de alí a Lesbos, foi recomendado a Ferecides por Zoilo, tío seu; construíu tres cálices de prata e levounos en agasallo a tres sacerdotes exipcios. Tivo dous irmáns, o maior dos cales chamouse Eunomo, o mediano chamouse Tirreno. Tivo tamén un escravo, chamado Zamolxis, a quen sacrifican os getas xulgándoo Saturno, como di Herodoto.

Pitágoras, pois, segundo dixemos, escoitou a Ferecides Siro. Despois que este morreu foise a Samos, e foi discípulo de Hermodamante (que xa era vello), consanguíneo de Creófilo. Sendo mozo e desexoso de saber, deixou a súa patria e iniciouse en todos os misterios gregos e bárbaros. Estivo, pois, en Exipto, en cuxo tempo Polícrates recomendouno por cartas a Amasis; aprendeu aquela lingua, como di Anfitrión no seu libro “Dos que salientaron na virtude”, e aínda estivo cos caldeos e magos. Pasando despois a Creta con Epiménides, entrou na cova da monte Ida.

Non menos entrou nos áditos de Exipto e aprendeu as cousas contidas nos seus arcanos acerca daqueles deuses. Volveu despois a Samos, e achando a patria tiranizada por Polícrates, foise a Crotona, en Italia, onde, poñendo leis aos italianos, foi celebérrimo en discípulos, os cales, sendo ata trescentos, administraban os negocios públicos tan nobremente, que a República era unha verdadeira aristocracia.

Heráclides Póntico refire que Pitágoras dicía de si mesmo que «xacando fora Etálides e tido por fillo de Mercurio; que o mesmo Mercurio lle tiña dito pedise o que quixese, agás a inmortalidade, e que el lle pedira que vivo e morto retivese na memoria canto acontecese». Así que mentres viviu acordouse de todo, e despois de morto conservou a mesma memoria. «Que tempo despois de morto, pasou ao corpo de Euforbo e foi ferido por Menelao. Que sendo Euforbo, dixo fora xacando Etálides, e que recibira de Mercurio en don a transmigración da alma, como efectivamente transmigraba e circulaba por todo xénero de plantas e animais; o saber o que padecería a súa alma no inferno e o que as demais alí detidas. Que despois que morreu Euforbo, pasouse de alma a Hermótimo, o cal, querendo tamén dar fe de iso, pasou a Branquida, e entrando no templo de Apolo, mostrou o escudo que Menelao consagrara alí»; e dicía que «cando volvía de Troya consagrou a Apolo o seu escudo, e que xa estaba podre, quedándolle só a cara de marfil. Que despois que morreu Hermótimo pasouse a Pirro, mariñeiro delio, e acordouse de novo de todas as cousas, a saber: como primeiro fora Etálides, despois Euforbo, logo Hermótimo e deseguida Pirro». E finalmente, que despois de morto Pirro veu a ser Pitágoras, e acordábase de todo canto mencionamos.

Sosícrates, nas Sucesións, di que como lle preguntara León, tirano dos fliasios, quen era, dixo: «Filósofo». E que comparaba a vida humana a un concurso festivo de todas xentes; pois así como uns veñen a el a loitar, outros a comprar e vender, e outros, que son os mellores, a ver; tamén na vida uns nacen escravos da gloria; outros, cazadores dos haberes, e outros filósofos, amantes da virtude. Nos tres libros de Pitágoras contéñense universalmente estes documentos. Non deixa que ninguén ore por si mesmo, posto que non sabe o que lle convén. Chama á ebriedade pernicie do entendemento. Reproba a intemperanza dicindo que ninguén debe excederse da xusta medida en bebidas e comidas. Das cousas venéreas fala nesta forma: «Da Venus hase de usar no inverno, non en verán; en outono e primavera, máis lixeiramente; pero en todo tempo é cousa gravosa e nada boa á saúde». E aínda preguntado unha vez cando conviña usala, dixo: «Cando queres debilitarte a ti mesmo».

A vida do home distribúea nesta forma: a crianza, vinte anos; a adolescencia, vinte; a mocidade, vinte, e vinte a senectude. Estas idades son conmensuradas coas estacións do ano, a saber: a crianza coa primavera, a adolescencia co estío, a mocidade co outono e a senectude co inverno. Por adolescencia entende a mocidade, e por mocidade a virilidade. Foi o primeiro que dixo, como asegura Timeo, que «entre os amigos todas as cousas son comúns»; e que a amizade é unha igualdade.

Os seus discípulos tamén depositaban os seus bens en común. Calaban por espazo de cinco anos, oíndo só a doutrina; e nunca vían a Pitágoras ata pasada esta aprobación. De alí en adiante xa iban á súa casa e participaban da súa vista. Abstíñanse da madeira de alciprestes para ataúdes, porque dela é o cetro de Júpiter. Hermipo escribe isto no libro II De Pitágoras Refírese que foi sumamente fermoso, e os discípulos crían que era Apolo que viñera dos Hiperbóreos. Din igualmente que espíndose unha vez, viuse que unha das súas coxas era de ouro. E tamén afirman moitos que pasando unha ocasión o río Neso impúxolle este nome. Non menos Timeo, no libro XI das súas Historias, escribe que Pitágoras ás que cohabitan cos homes chamábaas deusas, virxes, ninfas e logo nais.

Afirman que foi o primeiro que dixo que «a alma, facendo un necesario xiro, pasa duns animais a outros». Foi tamén o primeiro que introduciu en Grecia as medidas e pesos, como di Aristójenes o Músico. O primeiro que chamou Véspero e Fósforo ao mesmo astro, segundo asegura Parménides. Foi tan admirado de cantos o coñecían, que ás súas sentencias chamábanlles palabras de Deus . Aínda el mesmo escribe dicindo que «despois de douscentos sete anos volvera do inferno aos homes». Permanecían con el e a el concorrían pola súa doutrina os lucanos, picentes, mesapios e romanos. Pero ata Filolao non foi coñecido o dogma pitagórico.

Formou por Italia moitos homes honestos e bos, singularmente Zaleuco e Carondas, lexisladores. Era moi destro para facer amizades: e se sabía que algún era participe dos seus símbolos, logo facíaselle compañeiro e amigo. Os seus símbolos eran estes: Non ferir o lume coa espada. Non pasar por riba da balanza. Non comer corazón. Axudar a levar a carga, e non impoñela. Ter sempre collidas as cubertas da cama. Non levar a imaxe de Deus no anel. Borrar o vestixio da olla na cinza. Non estregar a cadeira con aceite. Non mexar de cara ao sol. Non andar fóra do camiño público. Non botar man sen reflexión. Non ter andoriñas baixo o seu mesmo teito. Non criar aves de uñas sofraxes. Non mexar nin camiñar sobre as cortaduras de uñas e cabelos. Apartar a espada aguda. Non volver á patria quen se ausente dela.

Prohibía comer fabas, por razón de que constando estas de moito aire, participan tamén moito do animado, aínda que por outra parte fagan bo estómago, e fan leves e sen perturbacións as cousas soñadas. Alexandro nas Sucesións dos filósofos, di haber achado nos escritos pitagóricos tamén as cousas seguintes: Que o principio de todas as cousas é a unidade, e que desta procede a dualidade, que é indefinida e depende, como materia, da unidade que a causa. Así, a numeración provén da unidade e da dualidade indefinida. Dos números proveñen os puntos; destes, as liñas; das liñas, as figuras planas; das figuras planas, as sólidas, e destes os corpos sólidos, dos cales constan os catro elementos, lume, auga, terra e aire, que transcenden e xiran por todas as cousas, e deles xérase o mundo animado, intelectual, esférico, que abraza en medio á terra, tamén esférica e habitada en todo seu redor.

Que hai antípodas, nós debaixo e eles enriba. Que no mundo existen por metade a luz e a sombra, a calor e o frío, o seco e o húmido. Destes, cando reina a calor é verán; cando o frío, inverno. Que cando estas cousas se dividen por iguais partes, son moi boas as estacións do ano, das cales a das flores é a saudábel primavera, e a que fenece é o enfermizo outono. No que fai ao día, florece a aurora e falece a tarde, por cuxa razón é tamén máis insalubre. Que o aire que envolve a terra quedo ou non axitado é enfermizo, e cantas cousas hai nel son mortais. Que o aire superior móvese sempre, é puro e san, e cantos nel moran son inmortais e polo tanto, divinos.

Hermipo di que, estando en guerra agrigentinos e siracusanos, saíu Pitágoras cos seus discípulos e secuaces en favor dos agrigentinos; e que derrotados estes, ía xirando xunto a un campo de fabas, onde o mataron os siracusanos. Aos demais, ata trinta e cinco, queimáronos en Taranto, querendo opoñerse aos primeiros cidadáns no goberno da república.

Outra cousa di tamén de Pitágoras Hermipo, e é a seguinte: «Que pasado a Italia, fíxose unha habitación subterránea e mandou á súa nai notase por escrito canto acontecía, sinalando tamén o tempo; logo entrouse no subterráneo, dándolle a súa nai escritas cantas cousas acaecían fóra. Que pasado tempo, saíu Pitágoras fraco e macilento, e congregando xentes dixo que volvía do inferno, e íalles contando as cousas acontecidas. Que os oíntes, conmovidos do que dixera, prorromperon en bágoas e queixumes, e creron ver en Pitágoras algo divino, de xeito que lle entregaron as súas mulleres para que aprendesen os seus preceptos; de onde veu que foron chamadas Pitagóricas.

(Dióxenes Laercio, "Vidas de filósofos ilustres")