Locke

As ideas políticas de J. Locke

O pensamento político de John Locke atópase principalmente nas "Cartas sobre a tolerancia", (de 1689,1690 e 1693), e nos "Tratados sobre o goberno civil", de 1690, desenvolvéndose especialmente no segundo deles (xa que o primeiro é de carácter fundamentalmente polémico). Nas primeiras obras contense unha alegación en favor da democracia, e nas últimas Locke intenta fundamentar filosófica e politicamente o Estado, buscando na súa orixe a súa lexitimidade. Expón, ademais, os postulados básicos do liberalismo. Polo que fai aso Tratados, interpretouse esta obra como unha simple xustificación da Revolución de 1688, aínda que é evidente que a súa intención é máis ampla.

O estado de natureza e a lei moral natural

O estado de natureza caracterízase pola liberdade e igualdade de todos os homes, en ausencia dunha autoridade común. Os homes manteranse nese estado ata que, pola súa propia vontade, convértanse en membros dunha sociedade política.

A diferenza de Hobbes, para Locke o estado de natureza non se identifica co estado de guerra. Ben ao contrario: o estado de guerra constitúe unha violación, unha dexeneración do estado de natureza, mediante a imposición da forza en ausencia de todo dereito, unha desvalorización do que o estado de natureza debe ser.

Pero como sabemos o que debe ser o estado natural? Porque existe unha lei moral natural que o regra, e tal lei pode ser descuberta pola razón. Esta lei é universalmente obrigatoria, promulgada pola razón humana como reflexo de Deus e os seus dereitos... Esta lei imponse aos homes, pola razón, en ausencia de todo Estado e lexislación.

A lei moral natural proclama, ao mesmo tempo, a existencia duns dereitos naturais e os seus deberes correspondentes. Entre eles, Locke salienta: o dereito á propia conservación, a defender a súa vida, á liberdade, e á propiedade privada...

O dereito natural de propiedade privada

Xa que o home ten o dereito e o deber á propia conservación, terá dereito a posuír as cousas necesarias para ese fin. Xa que logo, para Locke, o dereito á propiedade privada é un dereito natural...

O título de propiedade é o traballo. É certo que Deus non dividiu a terra nin distribuíu as súas riquezas, senón que esta pertence por igual a todas as criaturas; pero a razón ensínanos que a existencia da propiedade privada está de acordo coa vontade de Deus, xa que aquilo que o home obtén mediante o seu traballo (dese dominio común natural: a terra) perténcelle tanto como o seu propio traballo.

Segundo esta interpretación, o traballo constitúe tanto a fonte de apropiación de bens como o seu límite, xa que só aqueles bens sobre os que o home investiu o seu propio traballo lle pertencen. Por outra parte, admite Locke tamén o dereito a herdar a propiedade, baseándose en que a familia é unha "sociedade natural", nacendo xa os seus membros co dereito á herdanza.

As orixes da sociedade política: o pacto

Aínda que os homes posúen (no estado de natureza) unha lei natural, non se segue de iso que todos a respecten de feito, nin que respecten os dereitos dos demais. Xa que logo, é de interese do ser humano, di Locke, constituír unha sociedade organizada para a máis efectiva preservación dos seus dereitos e liberdades, mediante un acordo ou pacto estabelecido entre eles. A constitución dunha sociedade civil supón, non obstante, renunciar a certos dereitos; pero proporciona uns beneficios que Locke resume nos seguintes termos:

1. Os homes dispoñen dunha lei escrita que define a lei natural, evitando controversias sobre ela...
2. Establécese un sistema xudicial que goza do recoñecemento xeral e evita arbitrariedades.
3. Créase un poder capaz de castigar crimes, e de obrigar a executar as sentencias.
4. Consérvase a propiedade privada.

A sociedade civil e o goberno estabelecido baséanse, pois, en fundamentos racionais, é dicir, no consentimento. As restricións que a sociedade civil impón ao estado de natureza só se poden xustificar mediante o consentimento: ninguén pode ser sacado do estado de natureza e ser sometido ao poder político sen o seu propio consentimento, libremente.

Na orixe da sociedade civil e do goberno atopámonos, pois, cun pacto, cun contrato; e no pacto o home renuncia aos seus poderes lexislativos e executivos en favor da sociedade; pero non renuncia á súa liberdade, aínda que se a restrinxe. Esta renuncia de poderes ten por obxecto, precisamente, gozar con máis seguridade da súa liberdade.

Constitución e disolución do goberno. A división de poderes

Para Hobbes o mesmo acto do contrato xeraba simultaneamente a sociedade civil e o Estado. Para locke non é este o caso: a relación entre o goberno e os seus súbditos queda definida como mandato, é dicir, como a encarga dunha tarefa... Así, mediante o pacto constitúese a sociedade civil e, posteriormente, o pobo constitúese en asemblea e elixe un goberno ao que confía unha tarefa. Ambos momentos constitutivos están claramente diferenciados.

Ademais, o poder do Estado non pode estar concentrado nos mesmos representantes (contra o absolutismo). Ben ao contrario: a garantía de que non se produza abuso de poder radica nunha estrita división do mesmo en tres ámbitos diferenciados que deben ser exercidos por persoas distintas. A división de poderes estrutúrase como segue:

• 1. O poder lexislativo constitúe o poder supremo en sentido estrito (Asemblea), pero non é un poder absoluto: ten que responder da confianza posta nel e respectar a lei moral natural...
• 2. O poder executivo é o encargado de realizar os mandatos do lexislativo.
• 3. O poder federativo é o encargado da seguridade do Estado e das relacións co exterior. (Nota: para Locke o poder xudicial non é un poder independente, sendo só un aspecto do executivo).

Un goberno disolverase sempre que se dalgunha das seguintes situacións:

• a) Disolución por causas externas: cando a sociedade que goberna non poida perdurar ao ser conquistado o Estado por un Estado inimigo.
• b) Por causas internas:
• - Sempre que o lexislativo sexa modificado arbitrariamente ou sometido a un poder absoluto que lle impida actuar libremente.
• - Se o posuidor do poder executivo é incapaz de poñer as leis en vigor.
• - Se o executivo ou o lexislativo obran contrariamente ao mandato encomendado.

Cando un goberno queda disolto por calquera destas causas a rebelión dos súbditos queda xustificada...